Από την Πτώση, στην Άνοδο και τελικά εδώ, στο μηδενικό σημείο, η Άννα Σπανογιώργου δεν ακολούθησε την ασφαλή πορεία της κλιμάκωσης. Αντίθετα, αποδόμησε. Αφαίρεσε βεβαιότητες. Μπέρδεψε ρόλους. Και στο τέλος, μας άφησε να κοιτάμε τα κομμάτια και να αποφασίζουμε μόνοι μας τι είναι φως και τι σκιά.

Η αφήγηση απλώνεται ταυτόχρονα σε τόπους και συνειδήσεις. Η Μαρίνα, η Αλκμήνη, ο Πάρης, ο Αδάμ, η Κάτια, ο Σεθ, ο Άρης. Δεν είναι απλώς χαρακτήρες που κινούν την πλοκή, είναι φορείς επιλογών. Και εδώ βρίσκεται η ουσία του βιβλίου. Οι επιλογές κοστίζουν. Όχι ηθικά, αλλά υπαρξιακά. Κανείς δεν βγαίνει αλώβητος. Κανείς δεν σώζεται χωρίς απώλειες.

Η γραφή παραμένει καθαρή, ρέουσα, χωρίς να κουράζει, ακόμη κι όταν το βάρος των γεγονότων γίνεται ασήκωτο. Οι εναλλαγές οπτικής κρατούν την ένταση ζωντανή και ενισχύουν την αίσθηση ότι αυτός ο κόσμος δεν ανήκει σε έναν ήρωα, αλλά σε όλους. Καλοί και κακοί συνυπάρχουν χωρίς ταμπέλες. Και αυτό είναι ίσως το πιο τίμιο στοιχείο της τριλογίας. Κανείς δεν είναι μόνο ένα πράγμα.

Κλείνοντας το βιβλίο, κατάλαβα τι ήθελε τελικά να πετύχει η συγγραφέας. Όχι να δώσει απαντήσεις, αλλά να προκαλέσει κατανόηση. Έχω ενστάσεις. Όχι όμως αδιαφορία. Ταυτίστηκα με χαρακτήρες. Λυπήθηκα. Θύμωσα. Και κυρίως ένιωσα πως ο χρόνος που αφιέρωσα ήταν επένδυση. Διάβασα κάτι διαφορετικό και ποιοτικό, κάτι που δεν φοβήθηκε να ξεφύγει από νόρμες.

Αυτό το βιβλίο αναβλύζει αγάπη για τον κόσμο του. Και γνωρίζοντας τη δημιουργό, αυτό δεν είναι τυχαίο. Η Άννα δεν συμβιβάστηκε. Αγάπησε το σύμπαν της και το υπερασπίστηκε μέχρι τέλους. Και το αποτέλεσμα τη δικαιώνει.

Συλλογικά κρίνοντας το έργο, θα το ξαναδιάβαζα. Είμαι βέβαιος πως υπάρχουν στρώσεις νοήματος που μου ξέφυγαν με την πρώτη. Αν κάτι θα άλλαζα, δεν είναι το περιεχόμενο, αλλά τα εξώφυλλα. Όχι γιατί δεν είναι όμορφα, αλλά γιατί θα ήθελα να δω το φως και το σκοτάδι να κυριαρχούν περισσότερο από το σύμβολο του βιβλίου.

Ταυτίστηκα με τον Αλέξανδρο. Λυπήθηκα βαθιά τον Πάρη. Κατανόησα τον Αδάμ, αλλά τον απέρριψα. Μίσησα τη Λήδα. Και η Κάτια παραμένει για μένα μια μορφή του what if. Αν είχε επιλέξει αλλιώς, θα άλλαζαν όλα ή μήπως τίποτα δεν μπορούσε να αλλάξει;

Κι έτσι τελειώνει η Αέναη Μάχη. Όχι με λύτρωση, αλλά με ερώτημα. Και ίσως αυτό να είναι το πιο γενναίο τέλος που θα μπορούσε να της δοθεί.